สิทธิและเสรีภาพในโรงเรียน

                                                                     สุริยา เผือกพันธ์ ผู้อำนวยการโรงเรียนมีชัยพัฒนา

“ความช่วยเหลือที่มีผลอันยั่งยืนเพียงประการเดียวที่พ่อแม่จะให้แก่ลูกของตนได้นั่นคือ การช่วยให้เขารู้จักช่วยตนเองได้เท่านั้น” (นโปเลียน ฮิลล์)

คำสำคัญ (Key Words): สิทธิ (Right), เสรีภาพ (Liberty), สิทธิเด็ก (Rights of Child), สังคมอารยะ (Civic Society), ประชาธิปไตย (Democracy)

                ข่าวคราวเกี่ยวกับการแสดงออกถึงความต้องการของนักเรียนที่เกี่ยวข้องกับโรงเรียนของตนมีให้เห็นอยู่เสมอ ๆ แต่ละครั้งแต่ละแห่งสะท้อนความคิดเห็นเกี่ยวกับการบริหารจัดการในระบบโรงเรียนที่มาจากสาเหตุแตกต่างกัน แต่โดยภาพรวมแล้วเป็น ผลกระทบจากระบบประกันคุณภาพด้านสิทธิและเสรีภาพเด็ก ตามหลักการพื้นฐานของสังคมอารยะ (Civil Society)

สิทธิเป็นประโยชน์หรืออำนาจของบุคคลที่กฎหมายรับรองและคุ้มครองมิให้มีการละเมิด รวมทั้งบังคับการให้เป็นไปตามสิทธิในกรณีที่มีการละเมิดด้วย เช่น สิทธิในครอบครัว สิทธิความเป็นอยู่ส่วนตัว สิทธิในเกียรติยศ ชื่อเสียง สิทธิในการเลือกอาชีพ ถิ่นที่อยู่ การเดินทาง สิทธิในทรัพย์สิน เป็นต้น

ส่วนเสรีภาพเป็นอำนาจตัดสินใจด้วยตนเองของมนุษย์ที่จะเลือกดำเนินพฤติกรรมของตนเอง โดยไม่มีบุคคลอื่นใดอ้างหรือใช้อำนาจแทรกแซงเกี่ยวข้องกับการตัดสินใจนั้น และเป็นการตัดสินใจด้วยตนเองที่จะกระทำหรือไม่กระทำการสิ่งหนึ่งสิ่งใดอันไม่เป็นการฝ่าฝืนต่อกฎหมาย แต่การที่ มนุษย์ดำรงชีวิตอยู่ในสังคมแล้วแต่ละคนจะตัดสินใจกระทำการหรือไม่กระทำการสิ่งใดนอกเหนือ นอกจากต้องปฏิบัติตามกฎหมายแล้ว ย่อมต้องคำนึงถึงกฎเกณฑ์ต่าง ๆ ของสังคม ขนบธรรมเนียม และวัฒนธรรม

สิทธิและเสรีภาพ จึงเป็นปัจจัยสำคัญอย่างหนึ่งในการบ่งชี้ว่า สังคมหรือบ้านเมืองใด มีความสงบสุขมีสันติ มีความเป็นประชาธิปไตยหรือไม่

                             

                  "คณะกรรมการต้อนรับผู้เยี่ยมชมโรงเรียน"

วันที่ 20 พฤศจิกายน ปี พ.ศ. 2532 องค์การสหประชาชาติประกาศใช้กฎหมายระหว่างประเทศในรูปแบบอนุสัญญาฉบับหนึ่งเรียกว่า อนุสัญญาว่าด้วยสิทธิเด็ก (Convention on the Rights of the Child) เป็น  อนุสัญญาว่าด้วยสิทธิเด็กมุ่งเน้นให้เป็นข้อตกลงสากลว่าด้วยเรื่องสิทธิที่มีความเท่าเทียมกันคือ ถือว่าเด็กเป็นมนุษย์คนหนึ่งซึ่งมีสิทธิและต้องปราศจากการแบ่งแยกไม่ว่าจะเป็น เชื้อชาติ สีผิว เพศ ภาษา ศาสนา หรืออื่นใดก็ตาม โดยรัฐภาคีที่เข้าร่วมลงนามต้องให้การยอมรับและคุ้มครองสิทธินี้แก่เด็กทุกคน ในปัจจุบันอนุสัญญาว่าด้วยเรื่องสิทธิเด็กมีประเทศที่เข้าร่วมเป็นรัฐภาคีที่ยอมรับหลักการและเข้าร่วมถึง 195 ประเทศ ประเทศไทยเราได้เข้าร่วมลงนามในอนุสัญญานี้ เมื่อวันที่ 12 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2535 และมีผลบังคับใช้ในอีกสามเดือนต่อมา อนุสัญญาฉบับนี้ระบุรายละเอียดของสิทธิขั้นพื้นฐานต่างๆ ไว้ว่าทุกประเทศต้องรับประกันเด็กในประเทศของตน ในเรื่องสิทธิเด็กที่มีเนื้อหาสาระที่สำคัญอยู่ 4 ประการคือ

ประการที่ 1 สิทธิที่จะมีชีวิตรอด (Right of Survival) ประกอบด้วย การได้รับการดูแลสุขภาพขั้นพื้นฐาน มีสันติภาพ และความปลอดภัยเป็นสิทธิในการมีชีวิตรอด ได้รับโภชนาการที่ดี ได้รับความรักเอาใจใส่จากครอบครัวและสังคม ได้รับการบริการด้านสุขภาพ การให้ทักษะชีวิตที่ถูกต้อง การให้ที่อยู่อาศัยและการเลี้ยงดู

ประการที่ 2 สิทธิที่จะได้รับการพัฒนา (Right of Development) ประกอบด้วย การมีครอบครัวที่อบอุ่น ได้รับการศึกษาที่มีคุณภาพ และมีภาวะโภชนาการที่เหมาะสม การได้รับการศึกษาทั้งในและนอกระบบ เข้าถึงข่าวสารที่เหมาะสม เสรีภาพในความคิด มโนธรรมและศาสนา พัฒนาบุคลิกภาพทั้งทางสังคมและจิตใจ พัฒนาสุขภาพร่างกาย

ประการที่ 3 สิทธิที่จะได้รับการปกป้องคุ้มครอง (Right of Protection) ประกอบด้วย การให้รอดพ้นจากการทำร้าย การถูกล่วงละเมิด การถูกทอดทิ้ง และการแสวงประโยชน์ในทุกรูปแบบ การคุ้มครองจากการเลือกปฏิบัติ การล่วงละเมิด การทำร้าย การกลั่นแกล้งรังแก การถูกทอดทิ้งละเลย การลักพาตัว การใช้แรงงานเด็ก ความยุติธรรมต่อผู้เยาว์ การเอารัดเอาเปรียบทางเพศ

ประการที่ 4 สิทธิที่ในการมีส่วนร่วม (Right of Participation) ประกอบด้วย การแสดงความคิดเห็น แสดงออก การมีผู้รับฟัง และมีส่วนร่วมในการตัดสินใจในเรื่องที่มีผลกระทบกับตนเอง เสรีภาพในการติดต่อข่าวสารข้อมูล การมีบทบาทในชุมชน

                                           "คณะดนตรี กีฬาและศาสนา"

โรงเรียนมีชัยพัฒนา อำเภอลำปลายมาศ จังหวัดบุรีรัมย์ ได้ดำเนินการในเรื่องระบบประกันคุณภาพด้านสิทธิและเสรีภาพเด็กในโรงเรียนด้วยการจัดกิจกรรมส่งเสริมประชาธิปไตยและความเป็นผู้นำในโรงเรียน ซึ่งสนับสนุนให้นักเรียนได้มีกิจกรรมการเรียนรู้ตามกระบวนการประชาธิปไตยด้วยการปฏิบัติจริงในรูปแบบการเลือกตั้งผู้แทนนักเรียน ให้สิทธิและหน้าที่เพื่อพัฒนาการเรียนรู้ผ่านกิจกรรมต่าง ๆ ในรูปของคณะกรรมการ โดยเริ่มจากการเลือกตั้งคณะหัวหน้าโรงเรียน (School Captains and Senior Prefects) หัวหน้านักเรียน ม.6 (Prefects) รองหัวหน้านักเรียน ม.6 (Sub-Prefects) ผู้ช่วยหัวหน้านักเรียน ม.5 (Assistant Prefects) นักเรียนจะมีบทบาทในการมีส่วนร่วมในการบริหารโรงเรียนโดยผ่านคณะกรรมการต่าง ๆ 26 คณะดังนี้

1) คณะกรรมการจัดซื้อ 2) คณะกรรมการตรวจสอบการจัดซื้อ 3) คณะกรรมการวิชาการ 4) คณะกรรมการพลังงานทดแทนสิ่งแวดล้อมและภูมิทัศน์ 5) คณะกรรมการผู้ปกครองสัมพันธ์และเยี่ยมบ้าน6) คณะกรรมการประสานการทำความดีเพื่อสังคม 7) คณะดนตรี กีฬาและศาสนา 8) คณะกรรมการต้อนรับผู้เยี่ยมชมโรงเรียน จัดกิจกรรมพิเศษและดูแลความสะอาดโดมและห้องน้ำ 9) คณะระเบียบ วินัย ดูแลและพัฒนาพฤติกรรมของนักเรียนและชั่วโมงอิสระและการบ้าน 10) คณะการเกษตรมะนาว ผัก หน่อไม้ 11) คณะการเกษตรไก่ไข่ 12) คณะการเกษตรเห็ด ผักไร้ดิน 13) คณะดูแลโรงอาหาร ครัว สโมสรนักเรียนและห้องน้ำ 14) คณะดูแลหอพักนักเรียนหญิง (ม.1 – 2) และพื้นที่รอบบริเวณหอพักนักเรียนหญิงและคลอง 15) คณะดูแลหอพักนักเรียนหญิง (ม.3 – ม. 4) 16) คณะดูแลหอพักนักเรียนหญิง (ม.5 – ม. 6) 17) คณะดูแลพื้นที่รอบหอพักนักเรียนชายและพื้นที่ศูนย์พัฒนามีชัย 18) คณะดูแลพื้นที่บริเวณรอบห้องเรียน ม. 1- ม. 6 อาคารครู อาคารวิทยาศาสตร์และอาคาร IDEA Center 19) คณะดูแลความสะอาดพื้นที่รอบเสาธงหน้าโรงเรียน อาคาร สำนักงาน อาคารคอมพิวเตอร์ เส้นทางเดินติดรั้วและการมารับส่งนักเรียน 20) คณะดูแลสระว่ายน้ำ 21) คณะประชาสัมพันธ์ของโรงเรียน 22) คณะดูแลและประสานการบำรุงซ่อมแซม 23) คณะดูแลความปลอดภัย 24) คณะการใช้ภาษาต่างประเทศ25) คณะดูแลสุขภาพและห้องพยาบาล 26) คณะเงินกู้และบัญชีเพื่อธุรกิจของนักเรียน เป็นต้น

โรงเรียนมีความเชื่อว่า สิทธิการมีส่วนร่วมของนักเรียนในการตัดสินใจในเรื่องที่มีผลกระทบกับตนเอง ผ่านการแสดงความคิดเห็นและมีผู้รับฟัง ร่วมลงมือปฏิบัติด้วยความรับผิดชอบ เป็นประตูบานแรกที่เปิดไปสู่การมีหลักประกันคุณภาพในเรื่อง สิทธิที่จะได้รับการคุ้มครอง สิทธิที่จะได้รับการพัฒนาและสิทธิที่จะมีชีวิตรอดตามหลักการสิทธิเด็กขั้นพื้นฐานแห่งอนุสัญญาว่าด้วยสิทธิเด็กอันเป็นกฎหมายสากล

ทั้งนี้ด้วยความเคารพและปฏิบัติตามหลักกฎหมาย กฎเกณฑ์ของสังคม ระเบียบข้อบังคับของสถาบัน ขนบธรรมเนียมประเพณีและวัฒนธรรมของสังคมโดยรวม

เสียงเพรียกจากหมู่บ้านกับการเรียนรู้ใหม่

                                                                                สุริยา เผือกพันธ์ ผู้อำนวยการโรงเรียนมีชัยพัฒนา

“ระบบโรงเรียนตามแนวกระแสหลักในระบบการศึกษาที่เป็นอยู่ แปลกแยกจากสังคมและวัฒนธรรมของชุมชน แม้มีความพยายามจะให้โรงเรียนสร้างหลักสูตรท้องถิ่นขึ้นใช้ แต่ที่ผ่านมาไม่เกิดพลังเพียงพอต่อการเปลี่ยนแปลงทางสังคม”

                ระบบการศึกษาที่ดึงคนออกจากหมู่บ้าน เป็นการศึกษาที่ขาดความเสมอภาคและความเป็นธรรม เพราะมุ่งผลิตคนที่มีความรู้ความสามารถให้ไปรับใช้ระบบการผลิตของคนอีกกลุ่มหนึ่ง แล้วทอดทิ้งคนอีกกลุ่มหนึ่งที่ระบบการผลิตขาดแคลนความรู้ ทักษะและเทคโนโลยี จนกลายเป็นสังคมที่ล้าหลัง ยากจนและเผชิญกับโรคภัยไข้เจ็บ

รูปแบบการเรียนรู้แนวสังคมวัฒนธรรม (Sociocutural Model of Learning) จึงได้เกิดขึ้นเพื่อเป็นทางเลือกของระบบการศึกษาอีกทางหนึ่ง แนวคิดแบบสังคมวัฒนธรรมนิยม เป็นรูปแบบการเรียนรู้ที่ผู้เรียนกุมสภาพการเรียนรู้ด้วยตนเอง ความรู้เกิดจากการตีความของผู้เรียนอันได้มาจากประสบการณ์การเรียนรู้ที่ส่งเสริมการเรียนรู้นั้นเป็นพิเศษ การเรียนรู้ที่ดีที่สุดเกิดขึ้นเมื่อผู้เรียนได้ลงมือปฏิบัติท่ามกลางบริบทนั้น ๆ

   "เรียนรู้ในเรื่องที่เกี่ยวข้องกับการดำรงชีวิตประจำวัน (Experiential Learning) 

หลักการพื้นฐานของสังคมวัฒนธรรมนิยมคือ เรียนรู้ภาวะวิสัย (Subjective) ด้วยตัวผู้เรียนเอง (Individualistic) เป้าหมายคือ มอบอำนาจการเรียนรู้ (Empowerment) การเรียนรู้โดยอิสระ (Emancipatory Learning) ลงมือปฏิบัติด้วยจิตสำนึกทางสังคมของผู้เรียนที่ต้องการเปลี่ยนแปลงมากกว่าการยอมรับหรือเพียงแค่ทำความเข้าใจสังคม การสร้างความรู้ด้วยตัวเอง เกิดขึ้นได้ดีที่สุดในสิ่งแวดล้อมที่บุคคลเป็นผู้รู้ การเรียนการสอนเกิดจากการลงมือปฏิบัติด้วยตัวของผู้เรียนในบริบททางสังคมและวัฒนธรรมที่เกิดขึ้นในชีวิตประจำวัน

การเรียนรู้แนวสังคมวัฒนธรรมนิยม ไม่เห็นด้วยกับการเรียนรู้ตามแนวคิดของเปียเจท์ (Piajet) อันเป็นที่รู้กันมาแต่ตั้งเดิมว่า เป็นแนวคิดที่มุ่งเปลี่ยนแปลงความรู้ที่เป็นนามธรรมมาอธิบายให้เป็นรูปธรรม เพราะไม่ให้ความสำคัญกับพื้นฐานทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมของชุมชนที่โรงเรียนตั้งอยู่

 “ระบบโรงเรียนตามแนวกระแสหลักในระบบการศึกษาที่เป็นอยู่ แปลกแยกจากสังคมและวัฒนธรรมของชุมชน แม้มีความพยายามจะให้โรงเรียนสร้างหลักสูตรท้องถิ่นขึ้นใช้ แต่ที่ผ่านมาไม่เกิดพลังเพียงพอต่อการเปลี่ยนแปลงทางสังคม”

                             "นักเรียนออกเก็บข้อมูลชุมชนตามแนวการเรียนรู้

         แบบศึกษาจากประสบการณ์ฐานราก (Grounded Experiential Education)" 

การเรียนรู้ต้องการอะไรที่มากกว่าเรื่องที่เราคุ้ยเคย อันประกอบด้วย ความหมาย (Meaningful) ความลึกซึ้งในกระบวนการ (Deeply or Elaborative Processed) การสร้างความรู้ในบริบท (Situated in Context) และการลงรากลึกในวัฒนธรรม การสร้างความรู้ความคิด (Meta cognitive and Personal Knowledge) ด้วยตัวของผู้เรียน

โครงการพัฒนาคุณภาพชีวิตโดยมีโรงเรียนเป็นศูนย์กลาง (School – Based Integrated Rural Development Project) ของสมาคมพัฒนาประชากรและชุมชน มีเป้าหมายที่สำคัญคือ ให้โรงเรียนเป็นต้นแบบของแหล่งเรียนรู้ตลอดชีวิตของทุกคนในชุมชนและเป็นศูนย์กลางการพัฒนาท้องถิ่น ทั้งในด้านเศรษฐกิจ สังคมและประชาธิปไตย โรงเรียนเป็นจักรกลในการขับเคลื่อนชุมชน เพื่อนำไปสู่การมีส่วนร่วม การส่งเสริมศักยภาพชุมชนอย่างยั่งยืนและลดการย้ายถิ่นฐาน โดยการพัฒนาศักยภาพครูและนักเรียน ส่งเสริมการเป็นผู้นำ เน้นการสร้างคนรุ่นใหม่ให้รู้จักค้นคว้า มีคุณธรรมและมีจิตสาธารณะ

โรงเรียนมีชัยพัฒนา อำเภอลำปลายมาศ จังหวัดบุรีรัมย์เป็นโรงเรียนต้นแบบของโครงการดังกล่าว

                  "รากเหง้าทางประวัติศาสตร์อันเป็นฐานรากของผู้ศึกษาเรียนรู้"

“ผมอยากจะขอบคุณที่ให้เวลาในการพาชมรอบ ๆ โรงเรียน เห็นแรงบันดาลใจในการสร้างแนวความคิดในการจัดการศึกษาที่เป็นที่ต้องการยิ่งในประเทศไทย ผมหวังว่าจะได้ร่วมมือกันในโอกาสข้างหน้า” มิสเตอร์ไบรอัน แมสซิงแฮม เจ้าของศูนย์การเรียนรู้นอกสถานที่จังหวัดเชียงใหม่กล่าว

“ได้มีโอกาสนำนักเรียน ผู้ปกครอง คณะกรรมการสถานศึกษาและผู้นำชุมชนมาเรียนรู้การดำเนินกิจกรรมการเรียนการสอนในโรงเรียนมีชัยพัฒนา ซึ่งรู้สึกประทับใจในสถานที่แห่งนี้ มีบรรยากาศสะอาดร่มรื่น นักเรียนและบุคลากรทุกคนได้ให้การต้อนรับอย่างอบอุ่น ทั้งยังได้เป็นวิทยากรให้ความรู้ต่าง ๆ อย่างหลากหลายอันเป็นประโยชน์ต่อการพัฒนาตนเอง ซึ่งพวกเราทุกคนจะได้นำเอาความรู้เหล่านี้ไปใช้ให้เกิดประโยชน์ต่อไป” ผอ.สุทธิพงน์ ทรงศีล ผู้อำนวยการโรงเรียนบ้านหนองเตียน จังหวัดสระแก้วหนึ่งในสมาชิกโรงเรียนเครือข่าย School-BIRD กล่าวในโอกาสนำคณะมาศึกษาดูงาน

การเรียนรู้แบบดั้งเดิมที่ยึดวัตถุประสงค์ (Objectivist Model of Learning) เป็นหลัก จะไม่ยอมรับความรู้ที่ผู้เรียนสร้างขึ้นจากสังคมวัฒนธรรมของพวกเขาและพวกเขาได้ใช้เป็นเครื่องมือในการเปลี่ยนแปลงสังคมวัฒนธรรมนั้นด้วย โดยการนำความรู้ที่สร้างขึ้นมาอธิบายให้เป็นที่ยอมรับของครูและกลุ่มเพื่อนในชั้นเรียน หลักการปฏิบัติของรูปแบบการเรียนรู้แนวสังคมวัฒนธรรมนิยมคือ ผู้เรียนได้เข้าร่วมในสถานการณ์การเรียนรู้ที่ตนเองเป็นเจ้าของ การสอนไม่ได้เกิดจากความรู้ความจริงเพียงมิติเดียว (Single interpretation of Reality)

             "การเรียนรู้แนวสังคมวัฒนธรรม (Sociocutural Model of Learning)"

ถ้าเปรียบเทียบการเรียนรู้กับแนวสรรค์สร้างนิยมและความรู้ความเข้าใจ (Constructivism and Cognitionism) รูปแบบการเรียนรู้แนวสังคมวัฒนธรรมนิยมยังอยู่ในขั้นกำลังเริ่มต้น (Nascent Stage) ทั้งการเรียนรู้และการประยุกต์ใช้

ระบบการศึกษาที่ใช้สถาบันการศึกษาเป็นเครื่องมือในการให้ความรู้ ทักษะและเจตคติแก่ผู้เรียนเพื่อให้ออกไปเป็นกำลังการผลิตในระบบเศรษฐกิจกระแสหลักเป็นสำคัญ สถาบันเหล่านี้จึงแปลกแยกจากชุมชน ดำเนินกิจการอย่างโดดเดี่ยวโดยลำพัง คนในหมู่บ้านไม่ได้รับผลจากการจัดการศึกษา ความไม่เสมอภาคและเป็นธรรมเช่นนี้ ถ้าระบบโรงเรียนไม่เป็นผู้นำการเปลี่ยนแปลง ก็คงหวังไม่ได้ว่า ความยากจน ล้าหลังและภัยโรคาจะหมดไปจากหมู่บ้าน

ดอกไม้ที่กำลังบาน

                                                                                สุริยา เผือกพันธ์ ผู้อำนวยการโรงเรียนมีชัยพัฒนา

"โรงเรียนมีชัยพัฒนาเป็นส่วนผสมระหว่างสมาคม ฯ กับบริษัทพัฒนาประชากรจำกัด มูลนิธิมีชัยพัฒนาเป็นส่วนหนึ่งของสมาคมฯ ที่ริเริ่มทำการทดลองศึกษาค้นคว้าแนวทางการพัฒนาแบบใหม่ ๆ และเมื่อประสบความสำเร็จ สามารถนำไปดำเนินการและขยายผลต่อไปได้ "

นอกจากคำสำคัญ (Key words) ต่าง ๆ ที่ปรากฏให้ได้เห็นเพื่อการเรียนรู้และทำความเข้าใจถึงแนวคิดปรัชญาการบริหารจัดการโรงเรียนแล้ว รูปแบบการเรียนรู้ (Learning Module) ของนักเรียนรวมทั้งวิธีการทำงานของครูในโรงเรียนก็เป็นสิ่งหนึ่งที่ทำให้ได้รับรู้และเข้าใจถึงการเรียนรู้แนวใหม่ (New Learning)

ทุก ๆ สัปดาห์ในรอบหนึ่งเดือนจะมีคณะศึกษาดูงานเข้ามาเยี่ยมโรงเรียนไม่มากก็น้อย กลุ่มคนเหล่านั้นเดินทางมาจากที่ต่าง ๆ ทั้งในประเทศและต่างประเทศ ดังนั้น สิ่งแรกที่ได้เห็นความแตกต่างจากโรงเรียนทั่ว ๆไปคือ ห้องเรียนแบบเดิมที่จำกัดด้วยกำแพงสี่ด้านและการถูกกักขังด้วยตารางเวลา (Bounded by four walls of the classroom and cells of the timetable) ได้กลายมาเป็นการเรียนรู้ที่ไม่จำกัดพื้นที่และเวลาที่ตายตัว รวมทั้งการเรียนรู้มีอยู่ทั่วไปด้วย (Ubiquitous Learning)

ครูและนักเรียนต้องร่วมกันวางแผนให้การต้อนรับและนำเสนอข้อมูลตามวัตถุประสงค์ของคณะที่มาศึกษาดูงานที่มีจำนวนตั้งแต่หลักสิบไปจนถึงหลักร้อย การแสวงหาความรู้ตลอดจนวิธีการนำเสนอของนักเรียนเป็นการเรียนรู้แนวใหม่ (New Learning) ที่นักเรียนเผชิญในแต่ละสถานการณ์ ด้วยการเรียนรู้แบบเป็นฝ่ายรุก (Active Knowledge Making) ที่ผู้เรียนเป็นผู้สร้างความรู้และออกแบบวิธีการในการนำเสนอองค์ความรู้นั้น ๆ ต่างจากการเรียนรู้แบบเดิมที่นักเรียนเป็นฝ่ายรับ (Passive Knowledge Consumption) ที่ผู้เรียนเป็นผู้บริโภคความรู้ ดูดซับและทำซ้ำ ๆ ตามตำราอย่างเดียว

ดังนั้น ห้องเรียนแบบเดิมที่ถูกจำกัดจึงแปรสภาพมาเป็นห้องเรียนที่อยู่ในสถานการณ์จริง (Real World Experience) ที่ทุกคนได้เรียนรู้บนพื้นฐานของความสนใจและความรับผิดชอบในภาระหน้าที่ที่ตนมีในวันนั้น ๆ (Differentiated Learning) ได้มีความสัมพันธ์กับกลุ่ม (Collaboration Intelligence) ไม่เป็นระบบตัวคนเดียว (Individualized) ผู้เรียนได้เรียนรู้การแก้ปัญหาต่าง ๆ ที่ตนเองเผชิญในสนามการเรียนรู้ที่แตกต่างกัน แตกต่างจากการเรียนในห้องเรียนแบบเดิมที่ทุกคนต้องเผชิญหน้ากับสถานการณ์แบบเดียวกัน (Homogenizing) ด้วยวิธีการสอนแบบเดียวเพื่อคนทุกคน (One size fits all) ชั่วโมงแล้วชั่วโมงเล่า สัปดาห์แล้วสัปดาห์เล่าและปีแล้วปีเล่า

ไม่เพียงแต่การเรียนรู้จะเกิดขึ้นเฉพาะในโรงเรียนเท่านั้น แหล่งเรียนรู้อื่น ๆ นอกโรงเรียนก็เป็นสิ่งหนึ่งที่นักเรียนออกไปแสวงหาอยู่เสมอ

“พวกเราได้รับประสบการณ์ที่น่าอัศจรรย์มากในโรงเรียนที่มีอัตลักษณ์เป็นของตนเอง ในบรรยากาศที่ให้การต้อนรับทุก ๆ คน ในที่ที่ทุกคนรู้สึกว่าได้ร่วมกันเป็นส่วนหนึ่งของชุมชน ในช่วงระยะเวลาอันสั้นได้รับความช่วยเหลือและพูดคุยกันด้วยความเข้าใจกับคณะครูและนักเรียน รู้สึกประทับใจที่เห็นการเรียนการสอนที่ฝึกความเป็นผู้นำให้กับนักเรียน รูปแบบการสอนที่จัดขึ้นในโรงเรียนมีชัยพัฒนา ช่วยพัฒนานักเรียนให้มีทักษะภาวะผู้นำและการสื่อสาร” คณะนักศึกษาและอาจารย์จากมหาวิทยาลัย Nottingham University ประเทศมาเลเซียกล่าวชื่นชม

“ในนามของประชาชนและคณะคณะครู นักเรียน ผู้บริหารของเทศบาลตำบลเจ้าพระยา จังหวัดชัยนาท ต้องขอขอบคุณมูลนิธิมีชัยฯ ที่ให้ความอนุเคราะห์ในการอบรมและศึกษาดูงาน ณ ศูนย์แห่งนี้และมูลนิธิมีชัยฯ ยังให้การสนับสนุนในเรื่องของความรู้และประสบการณ์ในการประกอบอาชีพ ตลอดจนในเรื่องของงบประมาณที่จะช่วยเหลือชุมชนในชนบท” นายกเทศมนตรีตำบลเจ้าพระยากล่าวแทนคณะ

หลายคนอาจตั้งคำถามว่า การจัดการเรียนรู้แนวใหม่ท่ามกลางการจัดการศึกษากระแสหลักที่มุ่งส่งเสริมการแข่งขันแบบตัวใครตัวมัน จะทำให้นักเรียนมีโอกาสเข้าไปยืนอยู่ในพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่งในกระแสสังคมเช่นคนทั่ว ๆ ไปหรือไม่

โรงเรียนมีชัยพัฒนา เปิดทำการเรียนการสอนมาตั้งแต่ปีการศึกษา 2552 ตั้งแต่ระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 1 มาบัดนี้นักเรียนรุ่นแรกดังกล่าว ซึ่งมีจำนวน 25 คนจะจบหลักสูตรชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 ในปีการศึกษา2557 นี้แล้ว ขณะนี้ (14 กุมภาพันธ์ 2558) นักเรียนจำนวน 18 คน สามารถสอบเข้าเรียนต่อในระดับอุดมศึกษาได้เรียบร้อยแล้ว คาดว่าส่วนที่เหลืออีกไม่กี่คนจะมีที่ศึกษาต่อจนครบในโอกาสต่อไป

โรงเรียนมีชัยพัฒนาเป็นส่วนผสมระหว่างสมาคม ฯ กับบริษัทพัฒนาประชากรจำกัด มูลนิธิมีชัยพัฒนาเป็นส่วนหนึ่งของสมาคมฯ ที่ริเริ่มทำการทดลองศึกษาค้นคว้าแนวทางการพัฒนาแบบใหม่ ๆ และเมื่อประสบความสำเร็จ สามารถนำไปดำเนินการและขยายผลต่อไปได้ เชื่อว่าเราต้องผสมผสานการศึกษาและการพัฒนาไปด้วยกัน

การปฏิรูปการศึกษาในรูปแบบนี้เป็นเสมือน “ดอกไม้ที่กำลังบาน”

กระจกเงา (Mirror)

                                                                                สุริยา เผือกพันธ์ ผู้อำนวยการโรงเรียนมีชัยพัฒนา

 “ถ้าระบบโรงเรียนตามแนวกระแสหลักโดยทั่วไป สอนให้นักเรียนมีความคิดแบบที่ว่า  ต้องการแต่จะชนะ 

แพ้ไม่ได้ไร้ค่า ไม่มีใครเหลียวแล ต้องการเป็นปลาใหญ่ในสังคม เห็นแก่ตัว แข็งกระด้าง ไม่มีน้ำใจให้ผู้อื่น มือใครยาวสาวได้สาวเอา เรายังจะเลือกทางแพร่งนี้หรือไม่”

                สิ่งที่ผมต้องทำในเบื้องต้นในโรงเรียนคือ การทำความเข้าใจตนเอง ด้วยการเรียนรู้จากสิ่งแวดล้อม วิถีชีวิตผู้คน ระบบการทำงานและข้อมูลเชิงประจักษ์ต่าง ๆ ตัวหนังสือในโรงเรียนคือ หลักฐานอย่างหนึ่งที่บ่งบอกถึงความต้องการ แนวความคิด ลึกไปถึงปรัชญาในการดำเนินชีวิตของสังคมเล็ก ๆ แห่งนี้ว่า มีทิศทางไปทางใด  ผมเห็นคำสำคัญ (Key words) หลายคำ หนึ่งในนั้นที่โดดเด่นที่สุดคือ ปฏิรูปการเรียนรู้เพื่อพัฒนาตนและสังคม

—     ในต้นสัปดาห์แรก ๆ หลังจากที่การเรียนการสอนประจำวันสิ้นสุดลง พวกเรานัดประชุมกันเพื่อมา

ทำความเข้าใจตนเอง สิ่งที่ผมนำเสนอให้ทุกคนได้พินิจร่วมกันคือ แนวคิดที่ผมสืบค้นมาจากอาจารย์    เกียรติวรรณ อมาตยกุล ที่กล่าวถึง การพัฒนาตนและสังคม ว่า โลกของเราเดินทางมาถึงทางสองแพร่ง แพร่งที่หนึ่งคือ ทางเดินที่เป็นกระแสหลักของโลก เออร์วิน ลาสซ์โล (Irvin Laszlo) ได้แบ่งระยะการพัฒนาการของโลกออกเป็นช่วง ๆ ดังนี้ 1) ช่วงริเริ่มที่จะนำไปสู่จุดวิกฤต (1800-1960) การปฏิวัติอุตสาหกรรม ควบคุมธรรมชาติ 2) ช่วงสะสม (1960-2004) สะสมนวัตกรรมและเทคโนโลยีใหม่ ๆมีผลกระทบด้านทรัพยากรธรรมชาติ ระบบนิเวศ สังคมมีความสลับซับซ้อน 3) ช่วงหน้าต่างของการตัดสินใจ (2005-2012) สังคมวิกฤตอย่างหนักจากระบบทุนนิยม

—     จุดวิกฤตจึงเริ่มตั้งแต่ปี  2012 เป็นต้นมา กล่าวคือ 1) ด้านเศรษฐกิจ กระจายทรัพยากรไม่เป็นธรรม

ช่องว่างคนจน-คนรวยมีมากขึ้น 2) ด้านสังคม ผู้คนเห็นแก่ตัวมากขึ้น เห็นแก่วัตถุมากขึ้น เงินและความร่ำรวยกลายเป็นเป้าหมายของชีวิต ครอบครัวล่มสลาย 3) ด้านระบบนิเวศ ระบบทุนนิยมใช้ทรัพยากรสิ้นเปลือง เผาผลาญเชื้อเพลิงมโหฬาร ทำลายคุณภาพดินด้วยปุ๋ย ใช้น้ำอย่างสิ้นเปลือง ภาวะโลกร้อน เกิดภัยธรรมชาติ

                คำถามที่พวกเราตั้งเป็นโจทย์คือ เราจะเดินหน้าต่อไปหรือหยุดเพื่อมองหาหนทางใหม่ บนความเชื่อที่อยู่เบื้องหลังปรากฏการณ์ของทางสองแพร่ง

                ความเชื่อหนึ่งที่สนับสนุนการพัฒนาโลกตามแนวทางทุนนิยมอันเป็นกระแสหลักคือ  ความเชื่อพื้นฐานที่เชื่อว่า 1) ยกย่องคนที่เข้มแข็งกว่า มีอำนาจมากกว่า 2) ทรัพยากรของโลกใช้ไม่มีวันหมด 3) ส่งเสริมการผลิต การบริโภค การใช้จ่ายอย่างไม่จำกัด 4) เน้นการทำกำไร เอาเปรียบผู้อื่นสูงสุด 5) สรรพสิ่งในจักรวาลแยกส่วน

—        อีกความเชื่อหนึ่งที่เป็นแนวทางเศรษฐกิจพอเพียงมีความเชื่อพื้นฐานที่เชื่อว่า 1) ยกย่องความเท่า

เทียม ช่วยเหลือเกื้อกูลกัน 2) ทรัพยากรมีจำกัดต้องใช้อย่างประหยัด 3) ลดการผลิต การบริโภค การใช้จ่ายของคนในสังคม 4) พึ่งตนเอง ช่วยผู้อื่น กำไรพอควร 5) สรรพสิ่งล้วนสัมพันธ์กัน การพัฒนาสังคม เริ่มจากตัวเราก่อน

                “เริ่มจากตัวเราก่อน”  คือ คำสำคัญที่พวกเราเห็นคล้อยว่า ตรงกับการปฏิรูปโรงเรียนของพวกเรามากที่สุด ที่กล่าวเป็นวลีว่า ปฏิรูปการเรียนรู้เพื่อพัฒนาตนและสังคม

—        อาจารย์เกียรติวรรณ อมาตยกุลอธิบายว่า การพัฒนาตนเองที่เป็นการพัฒนาตามหลักปรัชญา Neo-

humanist เป็นการเปลี่ยนแปลงที่ทำให้คนเราเกิดความภาคภูมิใจในตัวเอง (Self-Esteem) อันจะนำไปสู่การเปลี่ยนแปลงของสังคมได้ เมื่อคนเราเห็นคุณค่าในตนเองก็จะเห็นคุณค่าของผู้อื่น

                เมื่อคนแต่ละคนที่เห็นคุณค่าในตนเองมาร่วมกันเป็นกลุ่มสังคมก็จะเป็นพลังแห่งการเปลี่ยนแปลงอันยิ่งใหญ่ สำคัญที่ว่า พวกเราจะออกแบบสังคมในโรงเรียนของเราอย่างไรที่จะเอื้อต่อการพัฒนาตนเองของนักเรียน ครูและบุคลากรทั้งหมดให้มีความภาคภูมิใจในตนเอง

—        ถ้าระบบโรงเรียนตามแนวกระแสหลักโดยทั่วไป สอนให้นักเรียนมีความคิดแบบที่ว่า  ต้องการแต่

จะชนะ แพ้ไม่ได้ไร้ค่า ไม่มีใครเหลียวแล ต้องการเป็นปลาใหญ่ในสังคม เห็นแก่ตัว แข็งกระด้าง ไม่มีน้ำใจให้ผู้อื่น มือใครยาวสาวได้สาวเอา เรายังจะเลือกทางแพร่งนี้หรือไม่

                จากการศึกษางานของอาจารย์เกียรติวรรณ อมาตยกุลทำให้ผมทราบมาว่า อาจารย์ตั้งโรงเรียนสอนนักเรียนตามแนวคิดปรัชญา Neo-humanist ชื่อว่า โรงเรียนอมาตยกุล จึงแสวงหาเรื่องราวเกี่ยวกับโรงเรียนนั้นว่า สังคมโรงเรียนของพวกเขามีความเป็นอยู่กันอย่างไร

                “5 ปีที่ทำงานที่โรงเรียนนี้มา ผมมีชีวิตที่มีความสุขและได้เห็นความแปลกแตกต่างของโรงเรียนแห่งนี้ว่ามีอะไรที่ไม่ธรรมดาหลายอย่าง ผมมีโอกาสได้อยู่เบื้องหลังและได้เห็นบรรยากาศการคิดริเริ่มสิ่งใหม่ ๆ หลายครั้ง ทำงานที่นี่ผมมีสุขภาพแข็งแรงไม่เจ็บป่วยง่าย เพราะมีเวลาออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอด้วยการวิ่งและเล่นวอลเล่ย์บอลกับคุณครูและเจ้าหน้าที่ของโรงเรียนในตอนเย็น ได้ทำโยคะ สมาธิที่โรงเรียนทุกวันอาทิตย์เวลา 9 โมงเช้าถึง 11 โมง เหมือนได้ชาร์ทพลังก่อนเริ่มงานในสัปดาห์ถัดไป คุณครูและเจ้าหน้าที่ทุกคนน่ารัก มีน้ำใจ มีคุณธรรมและเอาใจใส่เด็ก ๆ พูดเพราะกับเด็ก ๆ ผมมีชีวิตอย่างพอเพียงมีความสุข มีเงินเหลือเก็บ เพราะมีค่าใช้จ่ายน้อย อาหารเช้าและกลางวันทานที่โรงเรียน ชุดทำงานก็เป็นสวัสดิการที่โรงเรียนมีให้ ได้ไปเปิดหูเปิดตาในหลายประเทศ มีวันหยุดแบบเต็ม ๆ เพื่อเติมพลังให้ตัวเองปีละ 2 เดือนครึ่ง โดยที่ไม่ต้องมาโรงเรียนแต่ได้รับเงินเดือน แม้เงินเดือนพวกเราจะไม่มากมายเท่าบริษัทเอกชนแต่พวกเราก็มีคุณภาพชีวิตที่ดีในระดับเกรด B+ ทีเดียว ถ้าใครรู้จักกินรู้จักใช้จะมีเงินเหลือเก็บมากมาย” ครูคนหนึ่งในโรงเรียนอมาตยากุลเขียนบอกเล่าถึงสังคมในโรงเรียนของพวกเขา

—        การประชุมเพื่อทำความเข้าใจตนเองของพวกเราใช้เวลาร่วมสองชั่วโมง มีประเด็นปัญหาให้ทุก

คนได้กลับไปขบคิด เคี้ยวย่อยคำสำคัญ การเรียนรู้เพื่อการเปลี่ยนแปลงตนเองและสังคม

ซึ่งแท้ที่จริงแล้วการเปลี่ยนแปลงโลกทั้งด้านในและด้านนอก เป็นการเปลี่ยนแปลงที่รับใช้พึ่งพากันและกัน ในระดับบุคคลระหว่างกายกับจิตและในระดับองค์กร เป็นการพึ่งพากันระหว่างระบบคุณค่าและวัฒนธรรมในองค์กรกับโครงสร้างการบริหารขององค์กรที่เกื้อกูลกันและกันของโลกทั้งสองด้าน

จุดเปลี่ยนแห่งการรู้แจ้ง : การเรียนรู้เกิดจากภายใน

                                                                                 สุริยา เผือกพันธ์ ผู้อำนวยการโรงเรียนมีชัยพัฒนา

“กำแพงสูงที่กักขังหน่วงเหนี่ยวอิสรภาพดูแน่นหนาทะมึน แต่กระนั้นอาจดูบางเบากว่ากำแพงแห่งความเกลียดกลัวชิงชังที่มีต่อผู้คนที่ถูกจองจำภายในรั้วรอบอันมิดชิดนั้น”

                เปลวแดดแผดรัศมีเหนือกำแพงสูง...ลิบ ๆ ไปในนภากาศ ม่านเมฆกับฟ้าใสส่องสว่างแจ่มจรัส แต่ภายใต้การโอบล้อมของกำแพงยักษ์ ชีวิตของคนวัยอรุณรุ่งกลุ่มหนึ่งกลับมืดมน อิสรภาพถูกจำกัดไว้ด้วยเส้นของกฎเกณฑ์ ซ้ายกำแพง ขวากำแพง เหลี่ยมมุมทรงจัตุรัสคือ ผลิตผลของสถาปนิกผู้ออกแบบเสรีภาพของ คนชายขอบเช่นพวกเขา บ้านหลังใหญ่แต่ไม่มีใครอยากเข้าไปอยู่

                ไกลออกไปบริเวณชานเมือง สถานพินิจและคุ้มครองเด็กและเยาวชนจังหวัดแห่งหนึ่ง มีเด็กและเยาวชนอยู่ในความควบคุมจำนวน 126 คน เป็นชาย 122 คน หญิง 4 คน ประเภทของความผิดประกอบด้วยฐานความผิดเกี่ยวกับยาเสพติดให้โทษประเภท 1 ร้อยละ 36 ฐานความผิดเกี่ยวกับทรัพย์สิน ร้อยละ 29 ฐานความผิดเกี่ยวกับชีวิตและร่างกาย ร้อยละ 16 ฐานความผิดเกี่ยวกับอาวุธปืนวัตถุระเบิด ร้อยละ 13 ฐานความผิดเกี่ยวกับเพศ ร้อยละ 6

                พายุแห่งความยากจนของครอบครัวที่ล่มสลายในชนบทได้กวาดต้อนผู้คนในวัยแรงงานให้ละทิ้งถิ่นฐานไปแสวงโชคในเมืองใหญ่ ฝากความเหงาว้าเหว่ให้เฝ้าดูแลบุตรหลานและตายาย ขาดโอกาสทางการศึกษา เฉกเช่นคนทั่วไป

                “การได้เข้ามาอยู่ในที่นี้ ทำให้มีเวลาคิดได้ว่า ที่ผ่านมาหลงผิด ติดเพื่อน อยากลอง” เอ เด็กชายต้องคดีเสพและจำหน่ายยาเสพติดบอกความรู้สึก

                “เพียงชั่วระยะเวลาเพียงเสี้ยววินาทีของการกระดิกนิ้วลั่นไก ทำให้ผมต้องเข้ามาอยู่ในนี้อย่างยาวนาน หวนคิดได้ว่าวันเวลาที่ผ่านมาใช้เวลาอย่างไม่เป็นประโยชน์” บี เด็กชายอีกคนที่ต้องคดีพยายามฆ่าย้อนเวลาของตนเอง

                “ไม่รู้ว่าในกระเป๋าที่เพื่อนฝากไว้มีอะไร ระหว่างการนัดกินข้าวกับเพื่อนที่ร้านคาราโอเกะ เพียงชั่วประเดี๋ยวหลังจากที่เพื่อนปลีกตัวไป ตำรวจก็เข้ามาจับ ในกระเป๋ามียา 100 เม็ด” ซี เด็กผู้หญิงต้องคดียาเสพติดกล่าว

                “อยู่กับแฟนในห้องไม่รู้ว่ามียา โดนจับพร้อมแฟน” ดี เด็กหญิงอีกคนที่ถูกจับฐานมียาครอบครองจำนวนมาก

                กำแพงสูงที่กักขังหน่วงเหนี่ยวอิสรภาพดูแน่นหนาทะมึน แต่กระนั้นอาจดูบางเบากว่ากำแพงแห่งความเกลียดกลัวชิงชังที่มีต่อผู้คนที่ถูกจองจำภายในรั้วรอบอันมิดชิดนั้น มีผู้คนมากมายที่แวะเวียนมาดูพวกเขา ราวกับเป็นสิ่งแปลกปลอม ยิ่งเป็นการตอกย้ำให้พวกเขามีความรู้สึกว่า พวกเขาได้ถูกสังคมผลักไสให้ถอยห่างออกไปมากขึ้นเรื่อย ๆ

                ทว่าพันตรีอริยะ เรืองวาทสาร อดีตครูฝึกนักศึกษาวิชาทหารที่เด็ก ๆ รู้จักกันดีในนามผู้กองยะ  หลังการลาออกจากราชการทหารได้หันมาดูแลเด็ก ๆ ในสถานพินิจแห่งนี้อย่างจริงจัง

                “ผมได้แรงบันดาลใจจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวที่ได้ตรัสถึงเยาวชน ด้วยความห่วงใย ในครั้งที่ผมได้มีโอกาสรับใช้พระองค์ท่านอย่างใกล้ชิด” ผู้กองยะเล่าถึงที่มาของการตัดสินใจเข้ามาทำงานเกี่ยวกับเยาวชน

                “ก่อนหน้านี้ผมเห็นคนเข้ามาดูเด็กและเยาวชนในสถานพินิจคล้ายกับมาดูสวนสัตว์ มันสะท้อนผลที่ไม่ดีทั้งสองฝ่าย เด็กในนี้ก็จะสงสัยว่ามาดูพวกเขาเหมือนสัตว์ประหลาด ในขณะที่ผู้มาดูก็ไม่ได้เรียนรู้อะไร” ผู้กองยะเล่าถึง การแวะเวียนมาดูงานของผู้คนเมื่อก่อนนั้น

                “ผมจึงนำเด็กและเยาวชนที่อายุใกล้เคียงกัน เข้ามาทำกิจกรรมร่วมกัน ให้พูดคุยแลกเปลี่ยนความคิดเห็นกัน เรียนรู้ซึ่งกันและกัน ช่องว่างของคนทั้งสองฝ่ายก็จะหายไป คนที่อยู่ข้างในนี้เมื่อเขาได้รับการปล่อยตัวไป ก็ต้องไปอยู่ปะปนกับคนที่เข้ามาร่วมทำกิจกรรมเหล่านี้ ไม่สถานะใดก็สถานะหนึ่งในสังคม พวกเขาจะอยู่ร่วมกันได้เป็นปกติ” ผู้กองยะ เล่าถึงผลในระยะยาวที่จะได้รับจากการทำกิจกรรมของเขา

                “แล้ววันหนึ่ง ก็มีลูกหลานที่เรียนอยู่โรงเรียนมีชัยพัฒนา กับเพื่อนสองสามคนมาบอกว่า อยากทำงานจิตอาสาช่วยเด็กและเยาวชนในสถานพินิจ ผมเลยถามเค้าว่า มีความรู้อะไร” ผู้กองยะเล่าถึงที่มาของกลุ่มจิตอาสาของนักเรียนโรงเรียนมีชัยพัฒนาที่ได้เข้ามาร่วมทำกิจกรรมในวันนี้

                “เด็กตอบว่า ทำกิจกรรมสันทนาการเป็น ผมเลยบอกว่า...เอ้างั้นลองดู” ผู้กองยะบอกอนุญาต

                การมีโอกาสได้เข้าไปทดลองงานของกลุ่มนักเรียนจิตอาสา เป็นการนำร่องประสบการณ์เพื่อขยายผลให้ความดีกระจายไปยังกลุ่มเพื่อน ๆ ในโรงเรียน

                ในวันนี้ “แต๋ม” นักเรียนระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 6 ของโรงเรียนมีชัยพัฒนา จึงเป็นผู้นำกลุ่ม        จิตอาสา กลุ่มใหญ่จำนวน 27 คน โดยมีครูหน่อยและครูเต๊ก เป็นที่ปรึกษามาทำกิจกรรมเพื่อเรียนรู้ซึ่งกันและกันตามจุดประสงค์ของผู้กองยะที่ว่า “ต่างคนต่างได้อะไรจากกันและกัน”

                กิจกรรมในวันนี้ประกอบด้วย เกม ความรู้เรื่องเอดส์ สันทนาการ มอบหนังสือ กิจกรรมกลุ่มสัมพันธ์ เยี่ยมชมอาคารสถานที่

                หลังกิจกรรมสิ้นสุดลง สมาชิกกลุ่มทุกคนต่างพูดเป็นทำนองเดียวกันว่า “เมื่อก่อนนี้หนูเกลียด กลัว เข้ากลุ่มแรก ๆ หนูยังสั่น แต่พอได้พูดคุยกัน ทำกิจกรรมร่วมกันเสร็จแล้ว หนูกลับรู้สึกสงสารเห็นใจและเลิกเกลียดกลัวพวกเขา”

                บ่ายคล้อยของวันอันทรงคุณค่าของกลุ่มจิตอาสาในวันนั้น พวกเขาเดินทางกลับโรงเรียนด้วยความ   อิ่มเอมใจ ทุกคนก้าวผ่านท่าขนถ่ายอวิชชาเชิงสะพานมังกรด้านฝั่งประตูโรงเรียนเพื่อกลับที่พัก ณ ที่ตรงนี้ ที่ที่ได้สร้างจุดเปลี่ยนแห่งการรู้แจ้ง แก่เด็ก ๆ ตามปรัชญาโรงเรียนได้อย่างลึกซึ้งถึงแก่นสาระของการศึกษา

                The more you give, the more you get

                ปฏิรูปการเรียนรู้เพื่อเปลี่ยนแปลงตนเองและสังคม